हातात घेऊनी हात, तव मिठीत मी विरघळले,
तू ओठ चुंबीले तेव्हा, प्रीतिस धुमारे फुटले.
प्रेमाच्या गर्द वनांत, मी तुझ्यासवे भरकटले,
तव स्नेहचांदण्याच्या, वर्षावी चिंब मी झाले.
मी तुझ्यासवे जे जगले, ते क्षण सोनेरी झाले,
विरहाचे महिने जगण्या, पुन्हा सिद्ध मी झाले.
जो वक़्त बीत गया..
वो गुज़र क्यूँ नहीं जाता … !
हे शब्द नक्की कोणाच्या डोक्यातून आले हे मला माहिती नाही पण आज सकाळी सकाळी मैत्रिणीच्या फेसबुक वॉलवर हे वाचलं तेव्हापासून माझ्या मनात घोळत राहिलं आहे. तिनी परवा “सुखन” मध्ये ऐकलं तेव्हा पासून तिच्या डोक्यात काय भुंगा फिरतोय माहिती नाही पण मला मात्र यावर लिहिल्याशिवाय राहवत नाहीये. आपण म्हणतो की गेलेला वेळ परत येत नाही. पण एका अर्थानी मला हे खूप चुकीचं वाटतं. एकदा वेळ हातून निसटला कि पुन्हा तो क्षण जागून जे वागलो ते बदलता येत नाही मान्य. आपण क्षण जगला की त्याच्या आठवणी होतात हेदेखील तितकंच सत्य आहे.
अशाच ओळी कित्येक वेळा ऐकल्या आहेत; अवधूत गुप्तेच्या “आना दोबारा” च्या सुरुवातीला – “बीता हुवा पल, कभी गुजरता नाही. वोह सेहमा हुवासा बैठा रेहता ही, रास्तेके किसी पिछले मोडपर” इतक्यावेळा ऐकून पण हे विचार तेव्हा कधी आले नाही मनात पण आज या दोन ओळी वाचल्या, आणि जणू बांध फोडून विचार वाहायला लागले आहेत. गंमत आहे न? हातून निसटतं पण आहे आणि नाही पण. सारे मनाचे खेळ. काही काही सोडायला तयार नसतो बापडा. पुन्हा जगता येणार नाही म्हणून रेकॉर्ड करून ठेवतो सगळं. मग पाऊस आला, एखादा जुनं ओळखीचं गाणं लागलं, कुठलासा वास आला, एखादी ओळखीची तारीख असली, की हे महाराज जाणार आणि या गोष्टींशी जुळलेल्या आठवणी काढून बसतो. एखादी आजी जशी नातवांचे फोटो बघत बसेल न ती परदेशी स्थायिक झाली की, अगदी तसाच. त्यांचे पार तान्हेपणापासूनचे फोटो बघताना येतील नं, तेच भाव असतील बहुदा त्याच्या चेहेऱ्यावर. शेवटी तेही तुमचं आमचं मानवी मनच ना, हेही हवं तेही हवं करता करता काही तरी सुटतंच की. तसेच काही क्षण सुटून जातात. “वो अभागे पल तो बीतते भी है और उसी वक़्त गुजरते भी है”
काही आठवणी असतात अत्तराच्या कुपीत जपलेल्या. या सुगंधी आठवणी मनाच्या फार फार जवळच्या बरं सारखं उघडून अत्तर शिल्लक आहे की नाही बघत बसलेला असतो हा. पण काही आठवणी मात्र तापावरच्या कडू औषधाच्या बाटलीत बंद करून ठेवलेल्या असतात. कडू औषध नको असतं कधी आपणहून पण हटकून घ्यावच लागतं न कधी आलाच ताप तर. अर्थात सगळ्याच बाटल्या काही कायम राहत नाहीत. प्रत्येक गोष्टींना expiry date असतेच न. तशा या आठवणी पण काळानुसार मनाच्या हातून पण निसटून जातात. आणि मगच खऱ्या अर्थानी “बीता हुवा वक्त गुजरभी जाता है”
फोटो: इंटरनेट वरून साभार…
कुठल्याशा रविवारची एक निवांत सकाळ, अंथरुणातून उठण्यापासून साऱ्यालाच एक निवांतपणाची किनार होती. सकाळच्या कॉफीबरोबर कुठलेसे पुस्तक वाचावे म्हणून मी माझ्या पुस्तकांच्या खाणांवर नजर फिरवत होतो. दोन तीन वेळा सारे खण धुंडाळून झाले आणि नजर स्थिरावली ती व. पुं. च्या ‘महोत्सव’ वर. व. पुं. चे कुठलेही पुस्तक घ्या, अगदी कुठलही पान उघडा आणि वाचायला लागा. बऱ्याच वेळा त्या पानावरच्या एखाद्या ओळीशी मन अडकत. अडकत ते कळलं नाही म्हणून नाही तर मन त्यावर विचार करत बसतं म्हणून. सारखं सारखं त्या वाक्याशीच येऊन थांबतं दोन दोन दिवस. रविवारचा निवांत दिवस, अन व पुंचे पुस्तक म्हटल्यावर आजचा दिवस या चिंतन वाक्याशिवाय कसा राहील? “जिव्हाळ्याचा स्पर्श झाला की रुटीन पण प्रोटीन होतं.” इतकं साधं सोपं वाक्य पण माझं मन गेले कित्येक तास या वाक्याशीच घुटमळतय.
अगदी लहानपणापासून आपलं आयुष्य एका ठराविक दिनक्रमाला बांधलेलं असतं. शाळेत असताना रोजची शाळा, त्या नंतर शिकवण्या, घरी आल्यावर गृहपाठ, हे सारं कमी असतं म्हणून की काय आजकाल वेगवेगळ्या छंदवर्गांच खूळ निघालंय. इतकं सारं केल्यावर दमला भागला जीव जेवून कधी झोपी जातो हे पण कळत नाही. शिक्षण आटोपून नोकरी लागली कि वेगळ्या दिनचर्येला सुरुवात. सकाळचे कामाला जा, ऑफिस मध्ये आपले तास भरेपर्यंत काम करा, संध्याकाळी कट्ट्यावर, नाक्यावर मित्रांसोबत टंगळमंगळ करा, घरी आले की थोडं फेसबुक ट्विटरवर सोशल व्हा, जेवा अन झोपा. संसारी लोकांचे तर वेगळेच तंत्र, त्यांना आपल्या अर्धांगासोबत करायच्या कामांची वेगळी यादी तयार असतेच. महिन्याची महिन्याला बिले भरा, वाणसमान भरा, एक न अनेक. आणि एकदा रुटीन म्हटलं की त्याला चिकटून कंटाळा हा आलाच पाहिजे.
पण याच रुटीनला जिव्हाळ्याचा स्पर्श झाला की सारं कसं एका क्षणात बदलून जातं. रोज त्याच वाटणाऱ्या कंटाळवाण्या गोष्टी पण कराव्याशा वाटतात. मग तो जिव्हाळ्याचा स्पर्ष आईच्या मायेचा असुदे, किंवा प्रेयसीच्या हास्याचा असुदे. एखाद्या छंदामागे पिसाटून लागणे पण काहींसाठी ह्या प्रोटीनच काम करतच. कानावर पडलेले छान संगीत किंवा अचानक पुन्हा वाचनात आलेले जुनेच पण आपले आवडते पुस्तक, कित्येकदा आपल्या नकळत अशा प्रोटीनचं काम करत असतं. कुणासाठी हौसेने लावलेली गच्चीतील बाग तर कुणासाठी संध्याकाळचा नदी किनारा, दिवसभर काम करून शिणलेल्या एखाद्यासमोर प्रेमाने आलेला चहा कॉफीचा मग, किंवा ध्यानी मनी नसताना त्याने तिच्यासाठी आणलेला जुईचा गजरा अशा छोट्या छोट्या गोष्टी, दिवसेंदिवस त्याच गोष्टी करून आलेला कंटाळा, शिणवठा किती नकळत चुटकीसरशी पार दूर पळवून नेतात नाही?
अगदी एखादा दिवस जरी असं प्रोटीनयुक्त गेला तरी पुढे आठवडाभर आपण तोच रोजच्या त्याच कामाच्या ओझ्याला आपण अगदी आरामात ओढून नेतो. कांटाळवाण्या रुटीनला या प्रोटीनची चरचरीत फोडणी मिळाली की आयुष्य एकदम लज्जतदार होऊन जातं. माझं प्रोटीन मला या अक्षरांमध्ये सापडतं, तुमचं प्रोटीन कशात दडलंय?
सोशल मिडिया म्हणजे नं वेगवेगळ्या तऱ्हेवाईक खुळांच शेतच आहे. दर आठ पंधरा दिवसांनी काही न काही नवीन खूळ निघतं. मग ते तुमचं प्रोफाईल पिक्चर कुठल्याशा विशिष्ट रंगात रंगवणे असेल किंवा आवडता Music video टाकणे असेल. कित्येकांना बऱ्याच वेळा या वेगवेगळ्या फिल्टरमागचे कारण माहितीही नसते हे त्या LGBTEQ+ च्या इंद्रधनुष्याला आपल्या फोटोंवर रंगवताना कित्येकांनी नकळत उघड केले.
कधी कधी चॅलेंजेसचं पेव फुटतं. मग काय ice bucket challenge पासून love your partner challange पर्यंत अखंड मालिका सुरु असते. याच मालिकेत दीड दोन महिन्यांपूर्वी ब्लॅक अँड व्हाइट चॅलेंज फिरत होतं. मुळात मला या प्रकारात काही चॅलेंजिंग आहे हेच वाटत नव्हतं. आपला स्वतःचा एक ब्लॅक अँड व्हाइट फोटो लावायचा यात कसलं आलंय चॅलेंज?
हा आता जर त्या फोटोत तुम्ही माकडचेष्टा करा असं सांगितलं तर कदाचित काही लोकांना ते जरा चॅलेंजिंग झालं असतं. कल्पना करा न, मोठ्या मोठ्या कंपन्यांचे CEO, chairman आपापल्या सोशल मिडियावर वाकोल्या दाखवणारे ब्लॅक अँड व्हाइट फोटो मिरवत आहेत. इतकंच काय तर सदा गंभीर चेहेऱ्याने वावरणारे राजकारणी संसद सोडून इथेपण लहान मुलांसारखे एकमेकांना फोटोतून वाकोल्या दाखवतायत. पण लहान पोराटोरांची आणि मनात लहान पोर जपलेल्या लोकांची या अटीमुळे एकदम धमाल चालू आहे. कोण किती कल्पकतेने माकडचेष्टा करू शकतं याची जणू स्पर्धाच लागली आहे.
पण मला स्वतःला हा कृष्णधवल प्रकार फार आवडतो. एक हौशी छायाचित्रकार म्हणून कित्येकवेळा मी या रंगसंगतीमध्ये फोटो काढतो. केवळ काळ्या आणि पांढऱ्या रंगाच्या विविध छटांतून फोटोतले बारकावे बघायला इतकं छान वाटतं. पण हे मात्र खरं आहे की ब्लॅक अँड व्हाइट मध्ये काम करताना सारं कसब पणाला लागतं. जरा इकडे तिकडे झालं की फोटो एक तर पांढरा होतो नाही तर एकदम अंधारा. कित्येक वेळा तर १०-१५ प्रयत्न करावे लागतात. पण आजकाल फोटोंना फिल्टर लावणे मोबाईल मधल्या कित्येक फोटो एडिटिंग अॅप्समुळे इतकं सोप्प झालं आहे त्यामुळे या ब्लॅक अँड व्हाइट फोटोग्राफीमधली सारी मजाच निघून जाते.
रंगीत फोटोमध्ये रंगांची मजा येते पण कृष्णधवल फोटोंमध्ये जो प्रकाशाचा खेळ दिसतो त्यातली मजा काही औरच आहे. हा लेख लिहितांना मला हे प्रकर्षानी जाणवतंय की खूप महिन्यांत मी माझा कॅमेरा हातात घेतला नाहीये. मोबाईल कॅमेरा चांगला असल्याने जरा आळशी झालोय. पण आता नक्कीच कॅमेरा उचलून कुठेसे जायची वेळ आली आहे. चला, येताय माझ्याबरोबर? जाऊया भटकंतीला. नाही तर मी येईनच तुमच्यासाठी फोटो घेऊन. आणि नक्कीच त्यातले बरेच फोटो ब्लॅक अँड व्हाइट असतील.
“दिसामाजी काही तरी लिहावे” हे समर्थवचन लहानपणापासून माहिती आहे, पण माहिती असलेलेल्या किती तरी गोष्टी नुसत्या माहितीतच राहतात. त्यानुसार का कधीतरीच होतं. ‘बंधमुक्त’ लिहिलं त्याला आज २०-२५ दिवस झाले. मनात पक्की खूण बांधली होती की दर आठवड्याला या धाटणीचा किमान एक छोटा लेख लिहायचा. पण असं ठरवल्याबर हुकुम घडेल तर ती तुम्हा आम्हा सामान्य जनांची कहाणी कशी होईल?
आता तुम्ही लगेच म्हणाल, “आळशी आहेस, ठरवलं आणि मनापासून इच्छा असली की सर्व काही जमतं.” यावर आपलं अगदी एकमत आहे हो, पण काही न काही कारण होऊन या गोष्टी लिहिणं राहूनच जातं. दर आठवड्याला कुठलेसे सदर लिहिणारे लेखक, YouTubeवर नियमितपणे creative content तयार करणारे कलाकार या साऱ्यांचा मला या एकाच कारणामुळे हेवा वाटतो. पण त्याच बरोबर यांच्याकडून मला खूप प्रेरणा आणि प्रोत्साहन देखील मिळत असतं.
मागला आठवडाभर सर्वत्र olympic चे वारे वाहत आहेत. गेले दोन दिवस तर भारतीयांच्या आनंदाला सीमा उरल्या नाहीयेत. साक्षीच पाहिलं वहिलं कांस्य पदक आलं आणि या रिओ २०१६ मधला भारताचा भोपळा फुटला. पाठोपाठ सिंधूनी आपल्या खात्यात एक रजत जमा करून पदक तालिकेत भारतासाठी १० जागांची लांब उडी मिळवून दिली.अर्थातच दोघींवर कौतुकाचा वर्षाव आणि बक्षिसांची खैरात सुरु झाली. पण सारा देश त्या आधी भारताच्या पदरी आलेल्या शून्य पदकांवरून पार टोकाच्या भूमिका घेऊन मोकळा झाला होता. रामाजाच्या सर्व स्तरांतून निराशावादी सूर येत होता. सरकारच्या नाकर्तेपणापासून ते “फक्त सेल्फी काढायला गेलेत का?” इथपर्यंत कित्येक वेगवेगळे तर्क सुरु होते.
पण olympic मध्ये खेळण्यासाठी पात्र व्हायला या सर्व खेळाडूंनी कित्येक वर्ष जीवाचं रान केलं याकडे कोणलाच लक्ष द्यावेसे वाटत नव्हते. मनात आलं म्हणून गेलो olympic ला असा थोडंच आहे? आपल्या देशात एकूणच क्रीडा क्षेत्राबाद्द्ल अनास्था आहे यात वाद नाही. पण या साऱ्या प्रतिकूल परिस्थितीवर मात करत हे सर्व खेळाडू आपल्या देशाच्या नावासाठी तिथे जीवाचं रान करत असतात. मैदानावर उतरताना दिवसाच्या शेवटी भारताचे राष्ट्रगान कसे वाजेल याचेच गणित, आणि त्यासाठी करायचे डावपेच प्रत्येकाच्याच मनात असणार यात तिळमात्र शंका नाही.
आपापल्या घरात टीव्ही समोर बसून त्यांचे यशापयश बघत आजूबाजूच्यांना फुकटचे सल्ले देणं खूप सोपं आहे. हे सर्व खेळाडू आपापल्या खेळांमध्ये भारतात अव्वल आहेत हे मात्र सर्व जण सोयीस्करपणे विसरलेले असतात. आज वयाच्या वीस बाविसाव्या वर्षी आपल्या देशाची मान अभिमानाने ताठ करण्यासाठी सर्व खेळाडू प्रयत्नशील आहेत. त्यांच्यावर टीका करताना किंवा हरले म्हणून आपल्याच घरात आणि सोशल मिडियावर आरडा ओरडा करतांना आपण त्या वयात काय करत होतो याकडे हळूच वळून पाहिलं तर फार बरं होईल. सर्वच गोष्टींची जबाबदारी सरकारवर ढकलण्यापेक्षा आपापल्या परीनी यात कसा बदल करता येईल याकडे जर सर्वांनी लक्ष दिलं तर भारत टोकियो २०२० मध्ये नक्कीच जास्त पदकांची आशा करू शकेल.
माहित नाही काय कारण आहे, पण कित्येक वेळा मला खूप काही लिहावसं वाटतं पण एक विषय म्हणून डोक्यात पक्का होत नाही. अनेक विषयांचे असंख्य तुकडे तुकडे गर्दी करून असतात डोक्यात. कित्येकदा समोर असलेल्या कागदांचा पोत, रंग तर कधी नवीनच घेतलेले पेन. असं काही न काही मला लिहायला प्रवृत्त करत असतं पण मन आणि डोकं आजीबात साथ देत नाही.
नुकतच सादत हसन मंटोचं पुस्तक वाचनात आलं. त्यात तो स्वतःच्या गोष्टींबद्दल लिहिताना म्हणतो की गोष्टी माझ्या खिशातून तयार होतात. त्या माझ्या डोक्यात मनात कधीच नसतात. त्यांना मी खिशात घेऊन फिरतो. लिहायला बसतो तेव्हा मन आणि डोकं अगदी कोरं असतं. पण कागदावर पेन टेकलं रे टेकलं कि आपोआप गोष्टी खिशातून बाहेर येऊन कागदावर उमटतात. आज माझंही तसंच काहीसं झालंय. नुकतेच छानसे रिसायकल्ड कागद आणलेत. त्यांचा रंग आणि पोत वेगळाच आहे. थोडेसे पिवळसर असलेले ते कागद सध्या रोज मला खुणावतात. त्यामुळे सारखं काही तरी लिहावसं वाटतं.
कित्येक दिवसांनी आज मी कागद पेन घेऊन लिहितोय, नाही तर दर वेळी आपलं कॉम्पुटर कीबोर्ड वर बोटं फिरवणं चालू असतं. पण आत्तासुद्धा मनात पक्का विषय नाही. विचारांची रेल्वे सुटली आहे. गंतव्य माहिती नाही. वाटेत लागतील त्या स्टेशन वर मनात आला तर थांबायचं, पुढच्या वाटेनी खुणावलं कि गाडीनी फलाट सोडायचा अशी परिस्थिती आहे. हे माझ्या ब्लॉगवर किंवा कुठे प्रकाशित करेनच असाही नाही. आजचा हा प्रवास फक्त माझा आहे, माझ्यापुरता आहे. (तुम्ही इथे हे वाचताय म्हणजे अर्थातच परिस्थिती थोडी बदलली आहे म्हणायच)
कुठलाही विषय नसणं किती चानाहे नाही? एका प्रकारे स्वातंत्र्यच. “येऊ का आत?” असं विचारत एखादा विचार मनात डोकावलाच, तर त्याचं बिनधास्त स्वागत करता येतं. विचारपूस करता येते. विषय आला कि एक प्रकारच बंधन आलं. एक चौकात बांधली गेली आणि अशा आगंतुक पाहुण्यांना वाटा बंद झाल्या. निघालेल्या रेल्वेला शेवटचं स्टेशन लागलं, मार्ग आखून दिला गेला आणि वाटेतले टप्पे सुद्धा ठरवून टाकले. अहो इतकाच काय, प्रवासाची वेळ सुद्धा बांधली गेली. पाठीवर एका पोतडीत समान भरायचं आणि अज्ञात प्रदेशात भटकंती करायची काय मजा असेल याचा पुसटसा अंदाज मला आज हे लिहिण्यातून येत आहे. काहीच प्लान नाही. कुठे जायची घाई नाही. जिथे असू तिथला भोवताल डोळे भरून पहायचा, मन तृप्त झालं की मनात येईल ती दिशा पकडून पुढील प्रवास सुरु. खाराचाशी एखादी ट्रीप अगदी परदेशात नाही तर निदान आपल्याच देशात कुठेशी करायला हवी. हे backpack trip च वेड Europe मध्ये बरच आहे. बॅग पाठुंगळी मारायची अन मनात येईल तिकडे निघायचं. कसलं वेगळच थ्रील आहे यात.
समोरचा कागद बघून खरं तर मला आजीबात इच्छा नाहीये हे लिखाण थांबवायची, पण रोजच्या व्यवहारांना आमच्यासारख्या हौशी लेखकाच्या आयुष्यात फाटा थोडाच मारता येतोय? शनिवारची सुट्टी असली तरी वीकेंडची म्हणून खूप कामं साचली आहेत. पण पुन्हा हेहीत्गुज नक्की होणार. तेव्हा परत भेटूच.